Począwszy od 11.05.2011r.obowiązuje art.24ust.1pkt.1a ustawy prawo zamówień publicznych zobowiązujący do wykluczenia wykonawców, z którymi dany zamawiający rozwiązał albo wypowiedział umowę w sprawie zamówienia publicznego albo odstąpił od umowy w sprawie zamówienia publicznego, z powodu okoliczności, za które wykonawca ponosi odpowiedzialność, jeżeli rozwiązanie albo wypowiedzenie umowy albo odstąpienie od niej nastąpiło w okresie 3 lat przed wszczęciem postępowania, a wartość niezrealizowanego zamówienia wyniosła co najmniej 5% wartości umowy:
Przepis ten był traktowany przez Krajową Izbę Odwoławczą / przykładowo wyrok z 14.09.2011 Kio 175/11 / jako bezwzględnie obowiązujący. Zdaniem Izby wykluczenie na podstawie art. 24 ust. 1 pkt 1a Pzp następuje w razie łącznego zaistnienia wymienionych w przepisie przesłanek. Użyte w przepisie sformułowanie „z powodu okoliczności, za które wykonawca ponosi odpowiedzialność” odpowiada w swej treści instytucji odpowiedzialności kontraktowej unormowanej w art. 471 kodeksu cywilnego mającego zastosowanie do czynności zamawiającego i wykonawców w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego. Należy zauważyć, że art. 471 kc wprowadza domniemanie, że niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania jest następstwem okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność. Dla zwolnienia się odpowiedzialności wykonawca musi zatem obalić to domniemanie przez wykazanie, że niewykonanie zobowiązania nastąpiło z przyczyn, za które nie ponosi on odpowiedzialności. W postępowaniu odwoławczym stosownie do reguły wynikającej z art. 471 k.c. odwołujący winien wykazać, że rozwiązanie umowy nie nastąpiło z przyczyn, za które ponosi on odpowiedzialność. Takie literalne brzmienie art.24ust.1pkt.1a pzp prowadziło do automatycznego wykluczania z postępowania. Ciężar wykazania, iż do rozwiązania umowy doszło z przyczyn niezależnych od wykonawcy oraz niemałe koszty odwołania obciążały wykonawców. Przez blisko 2 lata działania przepisu choćby GDDKiA wykluczyła ok. 20 podmiotów, które to decyzje, w przypadku odwołania zostały utrzymane w mocy przez Krajową Izbę . Już od momentu wejścia w życie ww. przepisu zwracano uwagę na kwestię jego zgodności z przepisami dyrektywy klasycznej 2004/18/ WE, a w szczególności z jej art. 45 ust. 2. Zgłaszane wątpliwości dotyczyły przede wszystkim kwestii, czy pojęcie poważnego wykroczenia zawodowego użyte w dyrektywie klasycznej może być rozumiane jako: rozwiązanie, wypowiedzenie, odstąpienie od umowy z powodu okoliczności, za które wykonawca ponosi odpowiedzialność oraz kwestii wykluczenia z przetargu wykonawcy na podstawie subiektywnej i arbitralnej decyzji zamawiającego.
W dniu 29 października br. Sąd Okręgowy w Warszawie, V Wydział Cywilny Odwoławczy, rozpoznał skargi złożone od dwóch sprzecznych ze sobą wyroków Krajowej Izby Odwoławczej, wydanych na tle art. 24 ust. 1 pkt 1a ustawy Prawo zamówień publicznych, a dotyczących wykluczenia przez zamawiającego z przetargu wykonawcy, od umowy z którym zamawiający odstąpił. W pierwszym wyroku sygn.akt VCa 1982/12 Sąd Okręgowy oddalił , jako bezzasadne skargi Prezesa UZP i GDDKiA i tym samym utrzymał w mocy wyrok KIO. W drugim wyroku sygn.akt VCa 2015/12 Sąd Okręgowy uwzględnił skargi NDI S.A. i Alpine Bau i zmienił zaskarżony wyrok KIO, unieważniając czynność GDDKiA i nakazując jej dokonanie ponownej oceny wniosków NDI i Alpine Bau. Jak wynika ze strony internetowej firmy NDI http://www.ndi.pl/27/news,44/media/aktualnosci/wygrane_przez_ndi_z_gddkia_spory_w_sadzie/ w ustnym uzasadnieniu Sąd zgodził się z reprezentowanym przez NDI stanowiskiem, że art. 24 ust 1 pkt. 1a ustawy Prawo zamówień publicznych jest przepisem szczególnym i kontrowersyjnym oraz niezgodnym z treścią Dyrektywy tzw. klasycznej, której implementację stanowi. Zgodnie z Dyrektywą możliwość wykluczenia dotyczy wykonawcy winnego „poważnego zawinionego wykroczenia zawodowego“. Z obowiązku implementacji Dyrektywy wynika konieczność prounijnej wykładni tego przepisu. W konsekwencji wskazane w polskiej ustawie pojęcie „okoliczności, za które wykonawca ponosi odpowiedzialność“ należy wykładać zawężająco, jako brak profesjonalizmu, a nie rozszerzająco, jak uczyniła to GDDKiA w rozpatrywanych przez sąd sprawach. Sąd podniósł, że GDDKiA w żadnej mierze nie wykazała braku profesjonalizmu po stronie wykonawców, a zatem nie było podstaw do ich wykluczenia z przetargów na podstawie ww. przepisu. Stanowisko Sądów Okręgowych odnośnie niezgodności treści art. 24ust.1pkt.1a pzp z treścią art. 45 dyrektywy klasycznej potwierdził Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 13.12.2012r. C-465/11 wydanym w związku z pytaniem Krajowej Izby Odwoławczej na podstawie art. 267 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej: :
1/”czy art. 45 ust. 2 pkt d) dyrektywy 2004/18/WE w brzmieniu: z udziału w zamówieniu można wykluczyć każdego wykonawcę, który (…) jest winny poważnego wykroczenia zawodowego, udowodnionego dowolnymi środkami przez zamawiającego, w zw. z art. 53 ust. 3 i art. 54 ust. 4 dyrektywy 2004/17/WE można interpretować w ten sposób, że za takie zawinione poważne wykroczenie zawodowe można uznać sytuację, o której mowa w art. 24 ust. 1 pkt 1a ustawy – Prawo zamówień publicznych:
2/W przypadku negatywnej odpowiedzi na powyższe pytanie Izba chciałaby wiedzieć, czy, skoro państwa członkowskie mogą wprowadzić inne niż wymienione w art. 45 dyrektywy 2004/18/WE przesłanki wykluczenia wykonawców z udziału w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego, które uznają za zasadne dla ochrony interesu publicznego, słusznych interesów zamawiających oraz zachowania uczciwej konkurencji pomiędzy wykonawcami, za zgodną z tą dyrektywą oraz Traktatem o funkcjonowaniu Unii Europejskiej można uznać przesłankę wykluczenia z art. 24 ust. 1 pkt 1a ustawy – Prawo zamówień publicznych.