Waloryzacja wynagrodzenia umownego wg  pzp -cz.1

Z uwagi na panującą sytuację, ciągły wzrost cen, temat waloryzacji wynagrodzenia  jest nadal bardzo aktualny. Czy Wykonawca powinien w ofercie uwzględniać ryzyko gospodarcze poprzez stworzenie buforu cenowego. Czy nie lepiej zaoferować cenę adekwatną na dzień złożenia oferty i w przypadku wzrostu cen po zawarciu umowy zastosować waloryzację wynagrodzenia umownego, co pozwoli  przywrócić równowagę ekonomiczną stron. Poniżej zapoznany się możliwościami zmiany umowy w trybie prawa zamówień publicznych.

Obligatoryjne postanowienia umowne: zmiana obciążeń publiczno-prawnych

 Zgodnie z  art. 436 PZP każda umowa o zamówienie publiczne zawierana na okres ponad 12 m-cy musi zawierać m.in. postanowienia określające  zasady wprowadzania zmian wysokości wynagrodzenia w przypadku zmiany:

‒ stawki podatku od towarów i usług oraz podatku akcyzowego,

‒ wysokości minimalnego wynagrodzenia za pracę albo wysokości minimalnej stawki godzinowej, ustalonych na podstawie ustawy z dnia 10 października 2002 r. o minimalnym wynagrodzeniu za pracę,

‒ zasad podlegania ubezpieczeniom społecznym lub ubezpieczeniu zdrowotnemu lub wysokości stawki składki na ubezpieczenia społeczne lub ubezpieczenie zdrowotne,

‒ zasad gromadzenia i wysokości wpłat do pracowniczych planów kapitałowych, o których mowa w ustawie z dnia 4 października 2018 r. o pracowniczych planach kapitałowych (Dz. U. poz. 2215 oraz z 2019 r. poz. 1074 i 1572)

‒ jeżeli zmiany te będą miały wpływ na koszty wykonania zamówienia przez wykonawcę.

Jeżeli umowa jest zawierana na okres 12 miesięcy lub krócej – postanowienia art. 436 pkt 4) PZP są nieobowiązkowe, tzn. zamawiający może, ale nie musi ich zastosować. Jeżeli okres umowy przekracza 12 miesięcy, zamawiający nie ma wyboru – ustawa nakłada na niego obowiązek zawarcia postanowień waloryzacyjnych.

 Powyższe zmiany nie powodują oczywiście automatycznego podwyższenia wynagrodzenia. Wykonawca nie jest uprawniony do wystawienia wyższej faktury za wykonane roboty budowlane, usługi lub dostawy jak tylko stwierdzi np. wzrost stawki VAT. Powinien zwrócić się do zamawiającego z wnioskiem o zmianę wynagrodzenia  w formie stosownego aneksu do umowy.

Składając wniosek o zmianę wysokości wynagrodzenia, wykonawca powinien udowodnić, że jego koszty związane z realizacją umowy rzeczywiście są wyższe. „Ciężar udowodnienia wzrostu kosztów i ich rozmiaru obciąża wykonawcę. Zamawiający jednak powinien być w stanie zweryfikować prawdziwość jego twierdzeń.” (E. Wiktorowska [w:] A. Gawrońska-Baran, A. Wiktorowski, P. Wójcik, E. Wiktorowska, Prawo zamówień publicznych. Komentarz aktualizowany, LEX/el. 2022, art. 436.)

Waloryzacja poprzez podwyższenie lub obniżenie wynagrodzenia:

 Choć zasadniczo celem komentowanego przepisu jest ochrona wykonawcy przed stratami, jakie może on ponieść w związku z podwyższeniem ciężarów publicznoprawnych, wpływających na wysokość kosztów realizacji zamówienia, to dostrzec należy, że wprowadzone na jego podstawie klauzule waloryzacyjne będą chroniły również zamawiającego, w przypadku zmniejszenia tych obciążeń. Z przepisu tego wynika bowiem, że obowiązkowe klauzule waloryzacyjne mają zapewniać zmianę wysokości wynagrodzenia wykonawcy (nie tylko jego podwyższenia) i dokonywane będą w przypadku, kiedy zmiany wysokości danin publicznoprawnych będą miały wpływ na koszty wykonania zamówienia przez wykonawcę.

 Zasady wprowadzenia zmiany:

 Zamawiający zobowiązany jest określić w postanowieniach umownych co najmniej okoliczności, w jakich wynagrodzenie może podlegać zmianie, oraz procedurę prowadzącą do ustalenia wysokości tej zmiany i termin jej wprowadzenia. Postanowienia w tym zakresie nie mogą wskazywać jedynie na możliwość dokonania zmiany wynagrodzenia, w zależności od uznania stron. Przepis ten ma charakter bezwzględnie obowiązujący, wobec czego jego stosowanie nie może być uzależnione od woli stron umowy. 

 Wpływ na koszty wykonania zamówienia:

 Zmiana wynagrodzenia powinna bowiem nastąpić wyłącznie w przypadku stwierdzenia wpływu zmian wysokości obciążeń o charakterze publicznoprawnym na koszty wykonania zamówienia przez wykonawcę. Zatem nie ma podstaw do tego, by po stwierdzeniu tego wpływu określone w postanowieniach umownych zasady miały prowadzić do zmiany wysokości wynagrodzenia innej niż odpowiednia do zmiany wysokości obciążeń o charakterze obiektywnym w stosunku do dotychczasowych oraz w terminie innym niż od dnia wejścia w życie przepisów zmieniających wysokość tych obciążeń. Zmiana wynagrodzenia powinna więc być proporcjonalna i adekwatna do zmiany wysokości obciążeń publicznoprawnych, tak by zapewnić utrzymanie wysokości wynagrodzenia na poziomie określonym w ofercie. Postanowienia umowy nie mogą więc przewidywać zmiany wynagrodzenia na podstawie z góry przyjętych w umowie wskaźników, w oderwaniu od wpływu zmiany wysokości obciążeń publicznoprawnych na koszt wykonania zamówienia.

Wyrok KIO z 4.9.2018 r. (KIO 1601/18, Legalis)

Terminy wejścia w życie i zakres zmiany wynagrodzenia winny być uzależnione od treści i daty wejścia w życie przepisów prawa, wprowadzających zmiany do regulacji dotychczasowych i nie powinny być zależne od woli jednej ze stron stosunku prawnego. Celem tej regulacji jest zapewnienie obu stronom umowy pewności, że w razie zaistnienia zmiany stosownych przepisów treść umowy zostanie odpowiednio dostosowana do tej zmiany. Temu służy zawarcie w postanowieniach umowy automatycznych mechanizmów waloryzacji wynagrodzenia wykonawcy. Automatyzm tych mechanizmów polega jednak na tym, że konsekwencje dokonanych zmian wynagrodzenia muszą znaleźć odzwierciedlenie w treści umowy, odpowiednio w terminie, w którym zmiany te weszły w życie. Jednocześnie waloryzacja wynagrodzenia określonego w umowie musi nastąpić w takim stopniu oraz w takim zakresie, w jakim wynika to ze zmiany przepisów oraz w jakim dotyczy danego wykonawcy, tj. z uwzględnieniem konkretnego (mierzalnego) wpływu zaistniałych zmian wysokości obciążeń publicznoprawnych na wzrost (lub też obniżenie) kosztów realizacji zamówienia przez danego wykonawcę

 Obligatoryjne postanowienia umowne: zmiana cen i kosztów

Zgodnie z art. 439ustaw pzp Umowa zawarta  na okres dłuższy niż 6 miesięcy, zawiera postanowienia dotyczące zasad wprowadzania zmian wysokości wynagrodzenia należnego wykonawcy w przypadku zmiany ceny materiałów lub kosztów związanych z realizacją zamówienia, tj. :

1) poziom zmiany ceny materiałów lub kosztów, o których mowa w ust. 1, uprawniający strony umowy do żądania zmiany wynagrodzenia oraz początkowy termin ustalenia zmiany wynagrodzenia

2) sposób ustalania zmiany wynagrodzenia:

a) z użyciem odesłania do wskaźnika zmiany ceny materiałów lub kosztów, w szczególności wskaźnika ogłaszanego w komunikacie Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego lub

b)przez wskazanie innej podstawy, w szczególności wykazu rodzajów materiałów lub kosztów, w przypadku których zmiana ceny uprawnia strony umowy do żądania zmiany wynagrodzenia;

3) sposób określenia wpływu zmiany ceny materiałów lub kosztów na koszt wykonania zamówienia oraz określenie okresów, w których może następować zmiana wynagrodzenia wykonawcy;

4) maksymalną wartość zmiany wynagrodzenia, jaką dopuszcza zamawiający w efekcie zastosowania postanowień o zasadach wprowadzania zmian wysokości wynagrodzenia.

Jeżeli umowa została zawarta po upływie 180 dni od dnia upływu terminu składania ofert, początkowym terminem ustalenia zmiany wynagrodzenia jest dzień otwarcia ofert, chyba że zamawiający określi termin wcześniejszy.

 W razie braku tego przepisu, wykonawca ponosiłby ryzyko wzrostu cen i kosztów, jaki nastąpiłby w trakcie przedłużającego się postępowania, okres 180 dni może mieć bowiem znaczący wpływ na zmiany cen na rynku.

Przez zmianę cen materiałów lub kosztów rozumie się jej wzrost, jak i jej obniżenie, co za tym idzie zastosowanie klauzuli waloryzacyjnej będzie powodowało odpowiednie zwiększenie lub zmniejszenie wynagrodzenia. Takie rozwiązanie powoduje równe rozłożenie ryzyk pomiędzy strony w zakresie kierunków możliwej waloryzacji.

W kategorii kosztów mieszczą się przede wszystkim koszty osobowe, generowane przez zaangażowany do wykonania zamówienia personel wykonawcy, ale też koszty świadczenia usług niezbędnych do wykonania zamówienia podstawowego, koszty eksploatacyjne sprzętu i inne, związane z wykonaniem danego zamówienia. W każdym przypadku muszą to być koszty związane z realizacją konkretnego zamówienia, a zatem uzasadnione i konieczne do wykonania przedmiotu danej umowy.

 Również zmiany cen materiałów muszą dotyczyć tych, które znajdują zastosowanie do wykonania zamówienia, przy czym wydaje się, że pojęcie materiałów należy rozumieć szeroko. W przypadku umowy na roboty budowlane będą to m.in. wszelkie materiały budowlane, instalacyjne, elektryczne, ale też surowce czy nawet urządzenia do wbudowania, a w przypadku umowy na dostawy lub usługi – różnego rodzaju materiały lub komponenty, dostarczane w ramach umowy lub używane w celu wykonania danej usługi.

Co w przypadku, gdy zamawiający nie zawrze w umowie obligatoryjnych postanowień waloryzacyjnych?

Wykonawca może odwołać się  do Krajowej Izby Odwoławczej na treść postanowień specyfikacji warunków zamówienia na podstawie art. 513 PZP zarzucając naruszenie przez zamawiającego przepisu art. 436 ust 1. lub art. 439 PZP i domagać się nakazania zamawiającemu wprowadzenie do projektu umowy postanowień waloryzacji wynagrodzenia wykonawcy zgodnie z  ww przepisami.

 Czy zamawiający ma obowiązek waloryzacji wynagrodzenia, jeśli otrzyma odpowiedni wniosek od wykonawcy?

O ile zamieszczenie odpowiednich zapisów waloryzacyjnych w umowie jest obowiązkowe, to samo wyrażenie zgody na podwyższenie wynagrodzenia już niekoniecznie. Zamawiający na podstawie otrzymanych dokumentów podejmuje decyzję co do dalszego losu wynagrodzenia wykonawcy. Jeśli jednak zamawiający zdecyduje o podwyższeniu wynagrodzenia, to ustawodawca pozostawił mu sporo swobody co do kwoty waloryzacji.

Wyrok KIO z 11.02.2022 r., KIO 230/22, LEX nr 3362681.

„Przepis art. 439 ust. 2 pkt 4 p.z.p. pozostawia do decyzji Zamawiającego, jaka powinna być wartość zmiany wynagrodzenia, którą dopuszcza Zamawiający. Ustawodawca nie narzucił żadnych dodatkowych wymogów. W szczególności powyższy przepis nie nakłada na Zamawiającego wymogu oddania w waloryzacji pełnego zakresu zmian cen. Na Zamawiającego nie został nałożony obowiązek 100% rekompensaty zmian kosztów realizacji inwestycji z uwagi na wzrost cen materiałów budowlanych i surowców.”

 Wyrok KIO z 4.02.2022 r., KIO 3579/21, LEX nr 3351496.

„Z przepisów art. 439 ust. 2 w zw. z art. 436 pkt 2 w zw. z art. 431 p.z.p. nie wynika, że zamawiający ma obowiązek zastosować wskaźnik wzrostu wynagrodzeń do zasad zmiany wynagrodzenia przysługującego wykonawcy, jak też nie wynika z nich, że wzrost zastosowanego wskaźnika ma się przekładać automatycznie w takiej samej wysokości na zmianę tego wynagrodzenia. W szczególności w art. 439 ust. 2 pkt 4 p.z.p. ustawodawca wskazał, że w umowie określa się maksymalną wartość zmiany wynagrodzenia, jaką dopuszcza zamawiający w efekcie zastosowania postanowień o zasadach wprowadzenia zmiany wysokości wynagrodzenia. Z przepisu tego wynika zatem, że do zamawiającego należy określenie wysokości zmian wynagrodzenia w wyniku zastosowania np. określonego wskaźnika, w tym wypadku wskaźnika inflacji. Wskazanie stopniowalności podwyższenia wynagrodzenia w zależności od wzrostu wskaźnika inflacji mieści się zatem w granicach działania zamawiającego określonych w ww. przepisie.”

Wyrok KIO z 21.10.2022r.KIO 2532/22

W ocenie Izby, zważywszy na aktualny poziom inflacji, która przekracza 17% i rozbieżne prognozy co do zmian tego poziomu, mając na uwadze, że okres obowiązywania Umowy wynosi 72 miesiące, dla zachowania zgodności z zasadami współżycia społecznego, za uzasadnione należy uznać podwyższenie maksymalnego progu waloryzacji z 10% do 20%. Chodzi bowiem o to, aby nie doszło do zdecydowanego zachwiania równowagi ekonomicznej stron na niekorzyść Wykonawcy, jak też, aby nadmierne podwyższenie wynagrodzenia nie doprowadziło do negatywnych konsekwencji dla Zamawiającego.. Przeniesienie całości ryzyka inflacyjnego na Zamawiającego stanowiłoby naruszenie równowagi ekonomicznej na korzyść wykonawcy w sytuacji, gdy postulowane jest rozłożenie ryzyk związanych z realizacją zamówienia pomiędzy stronami kontraktu.

Co w przypadku, gdy wykonawca nie zgadza się z odmowną odpowiedzią zamawiającego lub jedynie częściowym uznaniem wniosku?

Pozostaje pozew do sądu lub mediacja.

Istnieje możliwość zastosowania  art.357¹ kc

„Jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy.”

 Zgodnie z art. 358¹§ 3kc  W razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie.

Z żądaniem zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego nie może wystąpić strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa.

Znacznie tańszym i szybszym rozwiązaniem jest ustalenie warunków  podwyższenia wynagrodzenia w drodze mediacji. Ugoda zawarta przed mediatorem ma moc ugody sądowej. Zmienione przepisy o finansach publicznych oraz o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych zachęcają podmioty publiczne do rozwiązywania sporów z Wykonawców w drodze mediacji, o czym świadczy znaczny wzrost tego rodzaju spraw w mediacji.

Źródła: komentarz do art. 436 pzp pod red. Jaworskiej

zobacz też :Waloryzacja po nowemu