Wpływ koronowirusa na realizację umów o zamówienie publiczne
Ogłoszenie stanu zagrożenia epidemicznego wywarło wpływ na działalność wielu przedsiębiorców. Wykonawcy obawiają się o terminową realizację umów o zamówienie publiczne . Może się też zdarzyć, iż aby rozpocząć wykonywanie umowy trzeba zmienić sposób jej wykonywania na inny niż opisany w opisie przedmiotu zamówienia. Czy Wykonawcy poniosą odpowiedzialność za opóźnienie w realizacji umowy? Czy jest dopuszczalna zmiana sposobu realizacji zamówienia?
Koronawirus a siła wyższa
W prawie cywilnym brak jest legalnej definicji „siły wyższej’.
Dokładną analizę tego pojęcia przeprowadził Sąd Najwyższy, który stwierdził, że „siła wyższa musi być zdarzeniem zewnętrznym w stosunku do powołującego się na nią podmiotu. Stan określany w ten sposób powinien istnieć obiektywnie, a więc musi być widoczny i sprawdzalny dla nieuprzedzonego obserwatora; nie może być np. wytworem wyobraźni. (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 stycznia 2002 r., sygn. akt. IV CKN 629/00, LEX nr 54332).
Zdarzeniami kwalifikowanymi jako przypadki siły wyższej są najczęściej klęski żywiołowe takie jak: pożary, powodzie, trzęsienia ziemi, wybuchy wulkanów, wybuchy epidemii. Ponadto do przypadków siły wyższej zalicza się także strajki generalnie, zamieszki, działania wojenne, akty terrorystyczne, przewroty wojskowe. Również niektóre działania organów władzy państwowej, takie jak blokady granic państwowych czy wprowadzenie zakazów eksportu czy importu, bywają zaliczane do przypadków siły wyższej.
Ogłoszenie stanu zagrożenia epidemicznego w Polsce to niewątpliwie przypadek siły wyższej.
Odpowiedzialność za niewykonanie umowy w terminie
W prawie cywilnym odpowiedzialność za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania opiera się na zasadzie winy. Wystąpienie siły wyższej jest okolicznością niezawinioną przez strony umowy, zatem niewykonanie zobowiązań umownych z takiego powodu nie powoduje odpowiedzialności odszkodowawczej, jeśli zostanie wykazany związek przyczynowy pomiędzy niewykonaniem umowy a wystąpieniem siły wyższej.
W wykazywaniu związku przyczynowo – skutkowego przyda się poniższa argumentacja.
Na mocy rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 13.03.2020r. w sprawie ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu zagrożenia epidemicznego (Dz.U. z 2020 poz. 433) nałożono na obywateli RP , w tym na przedsiębiorców szereg ograniczeń w życiu codziennym.
Wprowadzenie zakazu działalności obiektów noclegowych, turystycznych niewątpliwie wpływa na możliwość zapewnienia noclegów dla pracowników pracujących „ w terenie”.
W związku z zamknięciem przedszkoli, żłobków, szkół na mocy art.4 ustawy z dnia 2.03.2020r. O szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji (DZ.U. z 2020 poz.374) pracownicy mają prawo korzystać ze zwolnienia od pracy z powodu konieczności osobistego sprawowania opieki nad dzieckiem. Po upływie dodatkowego wymiaru okresu sprawowania opieki na dzieckiem -mają prawo korzystać z dalszych 60 dni opieki wynikających z przepisów o świadczeniach pieniężnych w razie choroby lub macierzyństwa. Pracownicy obawiając się o swoje zdrowie odmawiają wykonywania pracy, korzystają z urlopów, zwolnień chorobowych, dobrowolnej lub przymusowej kwarantanny.
Pracodawca winien stosować się do zaleceń Światowej Organizacji Zdrowia z dnia 27.02.2020r. oraz zaleceń rządu RP, Głównego Inspektora Sanitarnego mających na celu ograniczenie rozprzestrzeniania się wirusa SARS-CoV2 w zakładach pracy : m.in. zapewnienie dostępu do mycia rąk, zapewnienie dostępu do żeli antybakteryjnych, płynów dezynfekujących.
Wiele pracodawców wprowadziło zdalny system pracy ale nie każdy rodzaj pracy na to pozwala. Trudno sobie wyobrazić budowę drogi czy budynku w systemie home -office , również może być problematyczne zapewnienie wystarczających środków higieny na budowie.
Powołując się na powyższe okoliczności Wykonawca winien wykazać, iż nie może wykonać umowy w terminie z powodu sytuacji nadzwyczajnej „siły wyższej”.
Czy można zmienić umowę o zamówienie publiczne z powodu siły wyższej?
Zgodnie z art. 144ust.1pkt.3 ustawy pzp dopuszcza się zmianę umowy,gdy zostały spełnione łącznie następujące warunki:
- konieczność zmiany umowy lub umowy ramowej spowodowana jest okolicznościami, których zamawiający, działając z należytą starannością, nie mógł przewidzieć,
- wartość zmiany nie przekracza 50% wartości zamówienia określonej pierwotnie w umowie lub umowie ramowej; Zamawiający nie może wprowadzać kolejnych zmian umowy lub umowy ramowej w celu uniknięcia stosowania przepisów ustawy.Zmiany postanowień umownych nie mogą prowadzić do zmiany charakteru umowy lub umowy ramowej. Zmiana umowy wymaga ustalenia “konieczności” wprowadzenia zmiany umowy. Konieczność zmiany umowy wystąpi w przypadku, kiedy dokonanie określonej zmiany jest uzasadnione wystąpieniem nowych, nieprzewidywanych okoliczności i jednocześnie jest wymagane z punktu widzenia prawidłowego wykonania umowy, zgodnie z jej pierwotnymi celami i założeniami, lub zmierza do przywrócenia równowagi ekonomicznej stron, naruszonej wystąpieniem nowych okoliczności. Zmiany powinny być dokonywane z uwzględnieniem zasady proporcjonalności, wobec czego nie mogą prowadzić do rozszerzenia zakresu zamówienia ponad niezbędną miarę. Pojęcie niemożliwych do przewidzenia okoliczności ( zgodnie z wytycznymi, które znajdują się w dyrektywie 2014/24/UE.) odnosi się do okoliczności, których nie można było przewidzieć pomimo odpowiednio starannego przygotowania pierwotnego postępowania o udzielenie zamówienia przez instytucję zamawiającą, z uwzględnieniem dostępnych jej środków, charakteru i cech tego konkretnego projektu, dobrych praktyk w danej dziedzinie oraz konieczności zagwarantowania odpowiedniej relacji pomiędzy zasobami wykorzystanymi na przygotowanie postępowania a jego przewidywalną wartością”. Zatem w tej szczególnej sytuacji wywołanej koronawirusem jak najbardziej dopuszczalna jest zmiana umowy z pewnymi ograniczeniami wynikającymi z ustawy.
