Wyłączenie składu orzekającego
O niezawiśle niespodziewanych i nieprawdopodobnych decyzjach i orzeczeniach KIO krążą już legendy. Jednakże dopiero ostatnie doświadczenia w rozprawach przed KIO skłoniły mnie do zgłębienia kwestii wyłączenia składu orzekającego.
Skład orzekający
Co do zasady zgodnie z art. 487 pzp w postępowania krajowych obowiązuje skład jednoosobowy a w postępowaniach unijnych skład trzyosobowy.
Prezes Izby może zarządzić rozpoznanie odwołania w składzie jednoosobowym, w przypadku zamówień o wartości równej lub przekraczającej progi unijne, albo trzyosobowym, w przypadku zamówień o wartości mniejszej niż progi unijne, jeżeli uzna to za wskazane ze względu na stopień zawiłości sprawy.
W praktyce wyjątek stał się zasadą i nie pamiętam kiedy w postępowaniu unijnym orzekał skład trzyosobowy aż do ostatniej rozprawy, w której zadziały się CUUUDA. (Sprawa wydawała się prosta jak konstrukcja cepa biorąc pod uwagę, fakt, iż odwołanie zostało złożone przez Wykonawcę, którego oferta została odrzucona, czego Odwołujący nie kwestionował ale po dwóch rozprawach 6 godzinnych , dopuszczeniu biegłego sprawa jest rozwojowa)
W drugą stronę wyjątek niestety nie działa, gdyż zarządzenie składu trzyosobowego w postępowaniu krajowym jest rzadko spotykane.
Przesłanki wyłączenia składu orzekającego z urzędu
Zgodnie z art. 490 pzp członek składu orzekającego jest wyłączony z mocy ustawy w sprawach:
1) w których jest stroną lub pozostaje z jedną ze stron w takim stosunku prawnym, że wynik sprawy oddziałuje na jego prawa lub obowiązki;
2) swojego małżonka, krewnych lub powinowatych w linii prostej, krewnych bocznych do czwartego stopnia i powinowatych bocznych do drugiego stopnia;
3) osób związanych z nim z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli;
4) w których był lub jest pełnomocnikiem jednej ze stron;
5) w których świadczył pomoc prawną na rzecz jednej ze stron lub jakiekolwiek inne usługi związane ze sprawą.
Powody wyłączenia trwają także po ustaniu uzasadniającego je małżeństwa, przysposobienia, opieki lub kurateli.
Przesłanki wyłączenie składu orzekającego na wniosek
Zgodnie z art. 491 pzp Prezes Izby wyłącza członka składu orzekającego, na jego żądanie lub wniosek strony, jeżeli zachodzą okoliczności uzasadniające wyłączenie członka, w szczególności gdy zachodzą okoliczności faktyczne lub prawne, które mogą budzić uzasadnione wątpliwości co do jego bezstronności.
Okoliczności faktyczne i prawne mogące budzić uzasadnione wątpliwości co do bezstronności składu
Zgodnie z komentarzem do art.49kpc ( który może mieć tu zastosowanie) w orzecznictwie TK została przyjęta
koncepcja zachowania zewnętrznych znamion niezawisłości. W świetle tej koncepcji ważne jest nie tylko to, aby sędzia orzekający w sprawie zachowywał się zawsze rzeczywiście zgodnie z zasadami niezawisłości i bezstronności, lecz także to, aby w ocenie zewnętrznej zachowanie sędziego odpowiadało takim standardom. Trybunał uznaje, że o zasadności zarzutu braku bezstronności sędziego decydować powinna ocena nie tyle z punktu widzenia konkretnego sędziego, ile postronnego obserwatora oraz samej strony (wyr. TK z 20.7.2004 r.,
SK 19/02, Dz.U. Nr 169,
poz. 1783). Jak wskazuje się również w judykaturze SN, nie chodzi o to, czy można sędziemu postawić uzasadniony zarzut braku obiektywizmu, ale o to, czy z punktu widzenia strony zachodzą wystarczające okoliczności, które mogą budzić wątpliwości co do bezstronności sędziego (post. SN z 19.11.1981 r.,
IV PZ 63/81, Legalis). To również podkreśla się w orzecznictwie ETPC, ale nie należy zapominać, że daje to asumpt stronie do podjęcia próby ingerowania w skład, który miałby rozpoznać jej sprawę, z powołaniem się na “obiektywne” zastrzeżenia w stosunku do sędziego wyznaczonego (wylosowanego) do jej rozpoznania.
Samo prowadzenie procesu z naruszeniem przepisów prawa procesowego nie stanowi podstawy wyłączenia, gdyż wtedy przysługuje stronie właściwy środek odwoławczy (zob. post. SN: z 24.3.1966 r.,
II PZ 15/66, RPEiS 1966, Nr 4, s. 261; z 21.8.1970 r.,
I PZ 41/70, Legalis; z 8.3.1972 r.,
I PZ 9/72, Legalis; z 2.5.1974 r.,
I CZ 48/74, Legalis; z 26.3.1997 r.,
III AO 5/97, OSNAPiUS 1997, Nr 24, poz. 502; z 21.4.2011 r.,
III UZ 9/11, Legalis),
chyba że naruszenie przepisów prawa procesowego przybierze postać wyraźnego faworyzowania albo wyraźnej niechęci w stosunku do jednej ze stron.
Przeświadczenie strony co do tego, że sędzia prowadzi proces wadliwie, zwłaszcza nieobiektywnie, nie jest przesłanką do żądania wyłączenia sędziego. Strona może zwalczać wadliwe orzeczenie wydane przez sąd przy pomocy środków odwoławczych. Nie może natomiast, poprzez składanie nieuzasadnionego wniosku o wyłączenie sędziego, wpływać na skład sądu rozpoznającego sprawę (post. SA w Białymstoku z 26.10.1995 r.,
I ACz 309/95, OSA 1997, Nr 9, poz. 49).
Formalne aspekty wniosku o wyłączenie składu orzekającego
Skład orzekający zawiadamia pisemnie Prezesa Izby o podstawie swojego wyłączenia. Jeśli strona składa wniosek musi zrobić to na piśmie i uprawdopodobnić okoliczności uzasadniające wyłączenie. Ponowny wniosek oparty na tych samych okolicznościach pozostawia się bez rozpatrzenia.
O wyłączeniu członka składu orzekającego albo odmowie jego wyłączenia rozstrzyga Prezes Izby w drodze postanowienia, na które nie przysługuje skarga do sądu.
